صفت هشتم، سوء ظن است یعنی بدگمانی به خدا و خلق و این صفت نتیجه جبن و ضعف نفس است زیرا که هر جبان ضعیف النفسی هر فکر فاسدی که به خاطرش میگذرد و به قوه واهمه او درمیآید اعتقاد میکند و پی آن میرود و این صفت از مهلکات عظیمه است و آیات و اخبار بر خباثت آن گواه است و از حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) منقولست که: باید امر برادر مؤمن خود را به بهترین محامل حمل کنی و باید به سخنی که از برادر مؤمن تو سر زد گمان بد مبری مادامیکه محمل خوبی از برای آن بیابی.(70) پس هرگاه عالمی را در خانه ظالمی دیدی و شیطان به گمان تو اندازد که به جهت طمع به خانه او رفته تو باید آنرا به دل خود راه ندهی زیرا که شاید باعث آن اعانه مظلومی بوده، و اگر از دهان مسلمانی بوی شراب یابی بگو شاید که مضمضه کرده و ریخته است یا آنکه اگر آشامیده شاید مجبور بر آن بوده و یا بجهت مداوای مرضی بحکم طبیب حاذقی بوده و امثال اینها و بالجمله باید حکم تو بر افعال مسلمین چون حکم و شهادت بر اموال ایشان باشد.
یعنی همچنانکه در مال حکم نمیکنی مگر بآنچه دیدهای یا اقرار شنیدهای یا دو شاهد عادل در نزد تو شهادت دادهاند همچنین در افعال ایشان باید چنین باشی و بدون این سه چیز در حق کسی گمان بد مبری بلکه اگر عادلی بدی از مسلمی نقل کند باید توقف کنی نه تکذیب آن عادل را کنی تا ظن دروغ گفتن و تهمت زدن یا عداوت یا حسد به او برده باشی و نه تصدیق نمائی تا گمان بد به مسلمانی برده باشی با وجود احتمال اینکه آن عادل سهو یافته باشد یا امر بر او مشتبه شده باشد، و لکن مخفی نماند که به مجرد گذشتن چیزی در خاطر یا تشکیک کردن بدون آنکه آنرا ترجیح دهی و منشأ امری کنی سوء ظن نیست و بر آن مؤاخذه نمیباشد، و نیز مستور نماند که چون سوء ظن موجب هلاکت است به این جهت شارع نهی بلیغ فرموده از اینکه کسی متعرض امری شود که باعث تهمت و موجب ظن بد دیگران به او شود و ایشان هلاک شوند چنانچه فرمودهاند اتقوا مواضع التهم(71).
حسن ظن
و طریقه معالجه سوء ظن بعد از ملاحظه فساد آن و شرافت ضدش که حسن ظن است آن است که هر گاه گمان بدی از کسی به خاطر تو بگذرد و اعتنائی به آن نکنی و دل خود را با آن شخص بد نسازی و تفقد و اکرام او را کم ننمائی بلکه بهتر آن است که در تعظیم او بیفزائی و در خلوت او را دعا کنی تا آنکه شیطان به غیظ آید و از خوف زیادتی احترام و دعای به او دیگر گمان بد را به خاطر تو نیفکند، و ضد سوء ظن حسن ظن است و فواید آن بسیار است و اخبار بسیار در فضیلت آن بخصوص در حسن ظن به حق تعالی وارد شده است.