کنیهاش ابوالفضل و مردی زیباروی، تنومند، خوش سیما سفید چهره، داری دو گیسو و قدی متوسط بود (بلند قامت نیز گفته شده). از جابر روایت شده: زمانی که انصار میخواستند بر بدن عباس - که در جنگ بدر اسیر شده بود - جامهای بپوشانند، هیچ جامهای جز لباس عبدالله بن ابی (بن أبی) سلول مناسب نبود. بعد از درگذشت عبدالله، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله جامه خویش را بر تن او کرد و آب دهان خویش بر آن زد. ابوسفیان گفت: که این پاداش جامه عباس بوده است.(183)
او سه سال قبل از عام الفیل به دنیا آمد. روایت شده که از او پرسیدند: تو بزرگتر هستی یا پیامبر صلی الله علیه و آله؟ ادب کرد گفت: آن حضرت از من بزرگتر است و من پیش از او به دنیا آمدهام.
او کوچکترین فرزند عبدالمطلب بود. در جاهلیت ریاست قریش را به عهده داشت و آباد سازی مسجد الحرام و سقایت آن، پس از ابوطالب به او سپرده شد. سمت سقایت معروف است. اما عمارت مسجد الحرام (به این معنی بود): به هیچکس اجازه نمیداد که در آنجا اقامت کند و یا اشعار هجر و تشبیب بخواند. این تصمیم را قریش گرفته و وظیفه آن را به عباس سپرده بودند و او را در این امر یاری میکردند (تشبیب: شعری است که در آن از محاسن زن نام برده میشود و منظور آن است که از سرودن این اشعار در آنجا جلوگیری میکرد. هجر کلام باطل و بیهوده را گویند و به کلام زشت نیز اطلاق میگردد).
گفته شده که مورخان متفقند که عباس از دیرباز اسلام آورده بود و آن را مخفی میداشت. در جنگ بدر او را به اجبار همراه با مشرکان به جنگ رسول خدا صلی الله علیه و آله آوردند. ایشان فرمودند: هر کس با عباس روبرو شد او را به قتل نرساند زیرا او را بر خلاف میل خویش به جنگ آوردهاند. ابوالیسر کعب بن عمرو او را اسیر نمود. وی فدیه داد و خود را آزاد کرد و به مکه بازگشت و اسلام خود را در روز فتح مکه آشکار نمود. وی د جنگهای حنین، طائف و تبوک شرکت کرد.
از کتاب المواهب اللدنیة(184) نقل شده:
پیامبر صلی الله علیه و آله به عباس فرمود: ای عمو، تو و فرزندانت فردا تا من نیامدهام از خانه خارج نشوید؛ با شما کار دارم. پس چون به نزد آنان آمد، پارچهای بر روی آنان انداخت و فرمود: خداوندا، این عموی من است و برادر پدرم میباشد و اینان خانواده منند. آنان را - همچنانکه من با عبای خویش محفوظ داشتم - از آتش مصون بدار. پس از در و دیوار و خشت و سقف بانگ برآمد: آمین، آمین، آمین.
عباس در زمان خلافت عثمان و دو سال پیش از کشته شدن او در مدینه درگذشت؛ روز دوازدهم (یا چهاردهم) ماه رجب (غیر از اینها نیز گفته شده است). عثمان بر جنازه او نماز گزارد و در بقیع به خاک سپرده شد. پسرش عبدالله وارد قبر او گردید (و جنازه پدر را در خاک نهاد.).
او دارای ده پسر و سه دختر بود که عبارتند از: فضل، عبدالله، عبیدالله، عبدالرحمان، قثم، معبد، و ام حبیب (مادر اینان ام الفضل لبابه کبری دختر حارث بن حزن(185) هلالی خواهر میمونه همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود. بغوی(186) گفته است: او (ام الفضل لبابه) نخستین زنی است که پس از خدیجه رضی الله عنهما ایمان آورد) و کثیر و تمام (که مادرشان کنیزی رومی بود) و حارث (که مادرش از بنی هذیل بود) و عون (که مادرش کنیز بود) و صفیه و امیمه (که مادرشان کنیز بوده است).