همان طور که میدانیم طبق حدیث ثقلین، قرآن و عترت این دو ودیعه الهی در مسیر هدایت موحدین، مکمل یکدیگرند که با تمسک به یکی و رها کردن دیگری هدف از نزول قرآن که همان هدایت انسانهاست تحقق نمییابد. ائمه علیهمالسلام چراغهایی هستند که از این منبع الهی نور میگیرند و مسیر زندگی انسانهای طالب سعادت را روشن میکنند و علوم قرآن و حقیقت آن نزد آنهاست. آن ذوات مقدسه هستند که میتوانند متشابهات را به محکمات برگردانند و راه را از بیراهه تشخیص دهند و مردم را به راه سعادت و کمال راهنمایی کنند. مردم نیز میباید معارف قرآن را تنها از آنها بگیرند و به کار بندند.
حکمت الهی چنین اقتضا میکند و سنت خداوند بر این قرار گرفته است که مردم از طریق اهل بیت علیهمالسلام با معارف قرآن آشنا شوند و با به کار بستن آنها در تأمین سعادت دنیوی و اخروی خود بکوشند. لذا برای تحقق این منظور، خدای متعال با نصب امامت مستمر، راه استفاده از معارف قرآن را برای طالبین سعادت هم چنان باز نگه داشته است. هر چند معاندان و دنیا پرستان در طول تاریخ در صدد برآمدهاند تا مردم را از نور هدایت الهی که در مکتب اهل بیت علیهمالسلام تجسم مییابد خاموش کنند؛ لکن قرآن میفرماید هرگز بدین کار موفق نخواهند شد: یریدون لیطفئوا نور الله بأفواههم و الله متم نوره و لو کره الکافرون.(21)
از این جهت حضرت علی علیهالسلام قرآن را به چراغی که هرگز از فروزش آن کاسته نمیشود و به خاموشی نمیگراید تشبیه میکنند.
معارف قرآن چنان عمیق و گسترده است که هر قدر آشنایان به علوم اهل بیت در باب آن بیندیشند در هر گامی به معرفت و نکتهای تازه دست مییابند و از آن جا که این کتاب آسمانی نسخهای از علم الهی است هر قدر تشنگان حقیقت از آب زلال حقیقت آن بنوشند نه تنها سیراب نمیشوند که تشنهتر میگردند. از همین روست که میبینیم اولیای خدا و عارفان به حقیقت قرآن سعی میکنند با تلاوت آیات الهی در نماز و تدبر در آنها، روح خود را تلطیف نمایند و بیش از پیش خویش را در معرض الهامات خداوندی و بارش معارف بی پایان الهی قرار دهند. قرآن خورشید فروزندهای است که معارف آن پایانناپذیر و فروزندگی آن ابدی است؛ زیرا این کتاب آسمانی مانند دریای عمیقی است که رسیدن به قعر و ژرفای آن جز برای پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهمالسلام که به علم الکتاب آگاه هستند و هر کس و هر جامعهای بخواهد با قرآن و کلام الهی آشنا شود و زندگی فردی و اجتماعی خود را بر اساس رهنمودهای این کتاب آسمانی سامان دهد راهی جز تمسک به قرآن بر اساس تفسیر و تبیین پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهمالسلام و الگو قرار دادن سیره و روش آنها ندارد. برای تایید این مطلب تنها به بخشهایی از دو روایت اشاره میکنیم.
امام صادق علیهالسلام میفرمایند: و نحن قنادیل النبوه و مصابیح الرساله و نحن نور الانوار و کلمه الجبار و نحن رایه الحق التی من تبعها نجی و من تاخر عنها هوی و نحن مصابیح المشکاه التی فیها نور النور؛(22) قندیلها و ظروف نبوت و چراغهای رسالت ماییم؛ یعنی مردم میباید با راهنمایی ائمه علیهالسلام به مقصد نبوت و رسالت که همان هدایت به سوی حق است رهنمون شوند. نور همه نورها از ماست. حاکمیت خدا از طریق ولایت ما تحقق پیدا میکند. ما هستیم آن پرچم حقی که هر کس از آن پیروی کند نجات پیدا میکند و هر کس از آن دور بماند سقوط میکند و آن چراغ و مشکلاتی که روشنایی و نور در آن قرار دارد ماییم.
شبیه این بیان از امام سجاد علیهالسلام نیز نقل شده است؛ حضرتش میفرمایند:
ان مثلنا فی کتاب الله کمثل المشکاه و المشکاه فی القندیل فنحن المشکاه فیها مصباح و المصباح محمد صلی الله علیه و آله المصباح فی زجاجه نحن الزجاجه کانها کوکب دری توقد من شجره مبارکه زیتونه معروفه لا شرقیه و لا غربیه لا منکره و لا دعیه یکاد زیتها یضیء و لو لم تمسسه نار نور القرآن علی نور یهدی الله لنوره من یشاء و یضرب الله الامثال للناس و الله بکل شیء علیم بان یهدی من احب الی ولایتنا.(23) حضرت در این بیان، آیه 35 سوره نور را به پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت و ائمه معصومین علیهم السلام تفسیر کردهاند. حضرتش میفرمایند مثل ما اهل بیت در قرآن مثل منبعی است که از طریق آن، نور هدایت الهی، راه را بر بندگان روشن میکند. ما اهل بیت حکم آن آبگینه شفافی را داریم که نور مصباح و چراغ هدایت را، که همان نور نبوت است، به بندگان منعکس میکنیم. این نور از شجره مبارکهای از نور الهی، که پرتو آن گسترده و غیر قابل انکار است، سرچشمه میگیرد. این حقیقت نه شرقی نه غربی است نه ناشناخته و نه وانهاده است.
امام سجاد علیهالسلام میفرمایند حقیقت پیامبر و اهل بیت مکرمش حکم چراغ بسیار شفافی را دارند که بدون نیاز به شعلهای، نور میدهد. نور قرآن مبتنی بر آن نوری است که خدا هر کس را بخواهد هدایت کند او را بدان نور ولایت اهل بیت علیهم السلام هدایت میکند.