یکی از وظایف پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به امت، تبیین آیات الهی است. قرآن کریم خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله میفرماید: و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم؛(3) ما قرآن را بر تو نازل کردیم و وظیفه توست که قرآن را بر مردم بخوانی و معارف آن را برای ایشان تبیین نمایی؛ زیرا چنان که اشاره شد، قرآن کلام الهی است و با این که بسیار تنزل یافته تا به صورت کلمات و آیات درآمده است در اختیار مسلمانان قرار گرفته، در عین حال معارف آن، چنان عمیق است که برای انسانهای عادی چندان قابل فهم نیست، لذا قرآن از این جهت نزد انسانهای عادی صامت است و نیاز به تفسیر و تبیین پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصوم دارد. بر همین اساس خداوند متعال خطاب به پیامبر میفرمایند:((ما قرآن را بر تو نازل کردیم تا آن را برای مردم تبیین کنی)).
بنابراین آیات قرآن تفسیری خاص خود دارند که این تفسیر و تبیین و علوم آن نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهمالسلام است آنها نیز معارف قرآن را در اختیار مسلمانها گذاشتند و پیام قرآن را به گوش مردم رسانیدند. پس قرآن به این اعتبار ناطق است و پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهمالسلام معارف قرآن را بیان فرمودند. لکن باید توجه داشت که قرآن سخن خویش را اعم از خوشایند مخاطب بیان میکند، خواه موافق خواهش دل او، یا مخالف هوای نفس انسان باشد. و نیز شیاطین انس حق ندارند خواستههای خود را بر قرآن تحمیل کنند و به اسم برداشت خود از قرآن، کلام خداوندی را به رای خود تفسیر کنند، که در این باره در آینده به تفصیل سخن خواهیم گفت.
بنابر هر دو معنا که از ((صامت بودن و ناطق بودن)) قرآن بیان شد حضرت علی علیهالسلام میفرمایند:ناطق لا یعیی لسانه؛(4) قرآن گویندهای است که از سخن گفتن خسته نمیشود و پیامهایش را به گوش مردم میرساند و حجت را بر مسلمانان تمام میکند.
بنابراین در این فراز از سخن، علی علیهالسلام قرآن را چنین معرفی میکند که، قرآن این کلام الهی در بین شماست و پیوسته با لسانی گویا و رسا انسانها را به فلاح و رستگاری فرا میخواند و پیروانش را به سعادت و خوشبختی نوید میدهد و از انجام رسالت خویش هرگز خسته نمیشود.
در خطبه 157 در وصف قرآن کریم چنین میفرماید: ذلک القرآن فاستنطقوه و لن ینطق و لکن اخبرکم عنه، الا ان فیه علم ما یأتی، و الحدیث عن الماضی، و دواء دائکم، و نظم ما بینکم؛ هان، این قرآن است. پس از او بخواهید تا برای شما سخن بگوید در حالی که هرگز قرآن (بدون تبیین و تفسیر پیامبر و امام معصوم (علیهالسلام) سخن نخواهد گفت. شما باید از زبان پیامبر و امام معصوم علیهماالسلام با معارف قرآن آشنا شوید و علوم قرآن را از آنها دریافت کنید. قرآن دریای معارف و علوم الهی است که غواصی در این دریای عمیق و بی انتها و صید گوهرهای انسان ساز آن تنها از عهده کسانی برمی آید که با غیب عالم هستی در ارتباطند و خدای متعال نیز از مردم خواسته تا با توسل به ذیل عنایت پیامبر و ائمه هدی علیهمالسلام و استفاده از علوم اهل بیت و کمک و راهنمایی آن بزرگواران به معارف بلند قرآن راه یابند؛ زیرا علوم قرآن در نزد اهل بیت است. در نتیجه سخن آنها سخن قرآن است. و چون چنین است پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام قرآن ناطقند.
بر مبنای مذکور حضرت علی علیهالسلام میفرماید: ذلک القرآن فاستنطقوه و لن ینطق؛ این قرآن و این شما، ببینید که بدون تبیین امام معصوم علیهالسلام است که میباید قرآن را برای شما تفسیر و تبیین کند و شما را از معارف و علوم قرآن آگاه نماید.
حضرت با بیان این مقدمه قرآن را از زاویه دیگری مورد توجه قرار میدهند و مردم را به رجوع به قرآن و تدبر در آن فرا میخوانند. حضرتش میفرمایند، حال که امام معصوم علیهالسلام میباید علوم و معارف قرآن را برای مسلمانان بیان کند و خود قرآن سخن نمیگوید و مردم خود نیز قادر نیستند مستقیماً پیامهای الهی را دریافت کنند. اکنون: اخبرکم عنه؛ من شما را از قرآن آگاه میکنم و از علوم و معارف قرآن به شما خبر میدهم. بدانید تمام آنچه مورد نیاز شماست در قرآن کریم است: الا ان فیه علم ما یأتی و الحدیث عن الماضی و دواء دائکم و نظم بینکم؛ علم گذشته و آینده در قرآن است و درمان درد شما و راه نظم و سامان امورتان در قرآن است. این شما هستید که باید با استفاده از قرآن کریم و علوم اهل بیت علیهم السلام به امور خود سامان بخشید.